Tommaso Campanella, De sensu rerum, p. 60
eiusmodi motum. At tangendo flexibilem virgam, statim motus eius
ad
extremitatem fertur. Quapropter patitur os fractum afflictionem,
magis autem caro
cui plus spiritus et tenuitatis inest. Sensus autem in
passibilitate consistit, quae
est socia tenuitatis. Itaque illa parva ossis
afflictio, in suo principio est et non
excurrit. Quod autem sentiat os,
patet ex nutritione et augmento illius. Non enim
nutritur quippiam,
nisi ad se simile nutrimentum trahendo: Sentit ergo simile;
quoniam
ipsum noscit et trahit. Dentes autem manifeste sentiunt et
trahunt
calorem et frigus et saporem, nil gingivas tangendo, sed solum
extremitatem
dentis, ne dicas carnis adnatae esse sensum. Item rebus
acidis
obstupescunt dentes et non gingivae, et manifesto sensu tunc
patiuntur.
Et Galenus sensum dentium fatetur, ac caeterorum
ossium tantillum.
Quibus Hippocrates inimicum esse frigus
dixit, sicut et nervis
et medullae: nulla autem inimicitia sine sensu laesioni fit.
Falsum est
quoque cerebrum expers esse sensus; Nam Galenus
illud rationale,
nedum sensitivum facit: sed eius mollities passioni cedit,
ideoque videtur
minus sentire, et cum sit anaclinterium spiritus, conveniebat
ei
huiusmodi sensus obtusus, ne perpetuo ipsum affligeret. Nervos sentire
nemo
negat praeter Aristotel. eo quod terrestres valde sint; Ergo
ex hoc concedit sensum rebus aëreis,
igneisque velit, nolit. Ac quidem
solidi valde facti sunt nervi ut tenuissimum
spiritum, ne exhalet,
retineant, parvoque sensui in substantia pollent, sed omnis
sensus
grandis ipsorum est ab inhabitante spiritu: quod et Medici
fatentur
omnes.
~ Tandem sentire pilos, nemo dubitet, cum nutriantur, et
crescant attrahendo
simile; similiter et ungues; sed ipsorum passio non
percurrit
usque ad spiritum. In loco enim ubi secantur duri sunt,
sensumque
obtusum habent, qui proximis ipsorummet portionibus nec
diffunditur,
quamuis in loco incisionis exiguum quendam doloris sensum
habeant:
qui nobis communicatur non ut dolor, sed sicut sensatio
ordinaria
praeter dolorem. Voluptas enim et dolor sensationes sunt
plusquam
ordinariae. At igni appositi pili et ungues diffugiunt, convoluuntur
et
curvantur et resiliunt, patiendo valde. Et ex capillis vermes
fieri vidimus, ut
paulo ante narravimus. Opificis summi hic providentiam
collaudare convenit, qui
portionibus, ubi vividus sensus
nocebat, parum largitus est: Sicuti ossibus, quae
totam machinam sustinent;
et pilis, unguibus, et carnibus, quae ipsam defendunt, et
cuticulae
extremae Totum autem corium et nervos sensu miro donavit,
celerique,
ob necessitatem sentiendi bona et mala; et exquisitissimum
sensum tandem redegit
quasdam in partes organicas, ubi modo
opus erat. Aërem et ventum passibiles
sentientesque valde fugacitate
et mobilitate donavit, ut offensiones vitarent;
lapides vero duritie, et
plantas cortice, prout usui proprio cuiusque ad mundum
congruum